W czasie zbierania materiałów o zakładzie Friedrich Krupp Berthawerk AG zainteresowałem się także leśnym poligonem. O jego początkach, budowlach i ich wykorzystaniu oraz powojennych losach pisał na łamach „Gazety Powiatowej” znawca tej problematyki Przemysław Pawłowicz (jego artykuł przedrukowano następnie w tomie zbiorowym pod red. Jerzego Kamińskiego pt. Inni. Ludzie powiatu oławskiego). W zakończeniu artykułu wyraził postulat, by pozostałości po poligonie oznaczyć i odpowiednio opisać. Tak też się stało. Wkrótce zostanie otwarta ścieżka historyczna „Las tajemnic”. Stoją już pierwsze tablice informacyjne, miałem okazję się z nimi zapoznać.
Poligon w lesie
Obiekty militarne podczas drugiej wojny światowej były często budowane przez robotników przymusowych i więźniów obozów pracy. Na ten aspekt zwrócił uwagę Przemysław Pawłowicz w artykule pt. „Leśny poligon zakładów Kruppa”. Autor pisał:
Obiekty zbudowane w lesie są świadectwem martyrologii więźniów obozu w Miłoszycach. Miejsca pracy przymusowej na tętnienie zakładów Krupp/Berthawerk, położone daleko w lesie, praktycznie w publicznej świadomości nie istnieją, choć powstały głównie dzięki katorżniczej pracy robotników przymusowych. Nigdy nikt tego miejsca nie upamiętnił. Nie ma tam najmniejszego śladu, nie ukazały się kompletne wspomnienia o więźniach w pasiakach, których zmuszano do pracy w tym miejscu.
Bez wątpienia wspomniana przez Pawłowicza luka, pozostaje nadal dezyderatem badawczym.
Tablice informacyjne
Artykuł P. Pawłowicza nie pozostał bez echa. Zainteresował się nim nadleśniczy oławski Grzegorz Pietruńko. We współpracy ze Stowarzyszeniem Lokalna Grupa Zwiadowców Historii postanowiono w pobliżu zachowanych budowli dawnego poligonu (część z nich zniszczono po 1945 r.) ustawić tablice informacyjne. Teksty napisał P. Pawłowicz.
Są zwięźle i zawierają podstawowe dane o miejscu / obiekcie. Wspomniano w nich również o wykorzystywaniu niewolniczej pracy podczas budowy poligonu. Być może wkrótce dojdą kody qr, które pozwolą na pogłębienie podjętej problematyki.
Edukacja w lesie
Świadomie użyłem tego wieloznacznego tytułu. Można go rozumieć jako zaniedbania w edukacji i jako miejsce edukacji. Resztki dawnego poligonu, teraz ukryte w sosnowym lesie, są pozostałościami po przymusowej pracy robotników i więźniów pochodzących z różnych krajów.
Ścieżka historyczna „Las tajemnic” stanowi ciekawą próbę podniesienia wiedzy o tym rozdziale lokalnych dziejów, jest zaproszeniem do aktywnego wypoczynku, ale i refleksji nad genezą obiektów, które mija się podczas wędrówki czy jazdy rowerem. Las w pobliżu Jelcza-Laskowic może więc stać się też poligonem doświadczalnym dla edukacji historycznej i pewnym wzorem do naśladowania. W każdym razie gorąco kibicuję temu przedsięwzięciu.
Korzystałem:
Przemysław Pawłowicz, Leśny poligon zakładów Kruppa, w: Inni. Ludzie powiatu oławskiego, pod red. Jerzego Kamińskiego, t. IV, Oława 2022, s. 218-228.
Artykuł P. Pawłowicza ukazał się pierwotne w „Gazecie Powiatowej – Wiadomości Oławskie” w 2011 roiku w trzech częściach, zob.:
Tenże, Tajemnice bystrzyckiego lasu (1), „Gazeta Powiatowa – Wiadomości Oławskie”, 26.07.2011 (ostatni dostęp: 4.03.2023)
Tenże, Tajemnice bystrzyckiego lasu (2), „Gazeta Powiatowa – Wiadomości Oławskie”, 28.07.2011 (ostatni dostęp: 4.03.2023)
Tenże, Tajemnice bystrzyckiego lasu (3), „Gazeta Powiatowa – Wiadomości Oławskie”, 03.08.2011 (ostatni dostęp: 4.03.2023)
Więcej zdjęć, zob. Leśny poligon…